Odszkodowanie z OC - czy ubezpieczyciel zwraca VAT?

Tak!

Nie!

Częściowo tak, a częściowo nie!

Wszystkie te trzy stwierdzenia mogą być prawidłową odpowiedzią na postawione w temacie pytanie. To od szczególnych okoliczności, dotyczących jednak nie widzimisię ubezpieczyciela lub sprawcy wypadku, ale statusu pojazdu i sposobu użytkowania go przez poszkodowanego, zależeć będzie, czy w konkretnym przypadku przysługiwać będzie zwrot podatku VAT, który jest związany z likwidacją szkody.

Czy konieczne jest przeprowadzenie naprawy i dostarczenie faktury?

Przed rozważeniem kilku podstawowych sytuacji dotyczących pojazdów, zacząć należy od tego, iż domyślnie, zgodnie z tzw. zasadą pełnego odszkodowania, osoba odpowiedzialna za naprawienie szkody (i odpowiednio jej ubezpieczyciel) powinna zwrócić poszkodowanemu wszelkie koszty, jakie byłyby konieczne do całkowitego usunięcia szkody, tj. przywrócenia rzeczy (pojazdu) do stanu sprzed wypadku.

Ugruntowane orzecznictwo sądowe przesądziło też - wydaje się, że ostatecznie - kwestię związaną z koniecznością przeprowadzenia naprawy. I tak, ubezpieczyciel ma obowiązek pełnego wyrównania szkody niezależnie od tego, czy poszkodowany zakupił części zamienne i podjął remont uszkodzonego pojazdu, czy też podejmie go w późniejszym terminie. Aby nie odbiegać przesadnie od zasadniczego tematu artykułu, mogę w tym miejscu odesłać np. do tej publikacji.

W efekcie stwierdzić można, iż odszkodowanie, niezależnie od świadczeń pobocznych (typu pojazd zastępczy) powinno obejmować pełny, hipotetyczny koszt przeprowadzenia naprawy. Ten zaś koszt siłą rzeczy obejmować musi podatek od towarów i usług (VAT), albowiem sprzedaż towarów i usług, jakie składają się na procedurę naprawy pojazdu jest objęta tym właśnie podatkiem.

Niezależnie więc od wybranego sposobu likwidacji szkody (serwisowy/bezgotówkowy lub kosztorysowy), jak również od samego przeprowadzenia naprawy, podatek VAT stanowić będzie element szkody. Jedynie w pewnych oznaczonych sytuacjach ubezpieczyciel nie będzie zobowiązany do jego zwrotu.

Auto prywatne do celów prywatnych

Relatywnie najprostsza jest sytuacja w przypadku aut zarejestrowanych na osobę fizyczną, które nie prowadzą działalności gospodarczej, a w związku z tym nie rozliczają podatku VAT, w tym związanego z użytkowaniem pojazdu. Takie osoby nie będą miały żadnej metody na "odzyskanie" podatku, który wiąże się z przeprowadzeniem naprawy. Tym samym dla osób tych podatek VAT zawsze będzie dodatkowym kosztem, którego w żaden sposób nie różnicują one w swoich wydatkach, co zresztą jest przecież zasadą jeśli chodzi o końcowego odbiorcę produktu. Z tych względów ubezpieczyciel powinien wypłacić odszkodowanie obejmujące podatek VAT.

Auto wykorzystywane w działalności gospodarczej

Większe problemy pojawiają się w momencie, kiedy poszkodowany prowadzi działalność gospodarczą i pojazd jest z nią związany. Niestety, często obserwowaną praktyką zakładów ubezpieczeń jest niemal automatyczne obniżenie w takiej sytuacji odszkodowania o wartość podatku VAT, pomimo iż nie zawsze będą ku temu podstawy.

Po pierwsze, w sytuacji, gdy poszkodowany nie jest zarejestrowanym podatnikiem podatku VAT (prowadzi taką działalność ale nie jest zarejestrowany w urzędzie skarbowym jako podatnik podatku VAT) odszkodowanie w ramach ubezpieczenia OC sprawcy kolizji drogowej przysługuje w pełnej wysokości (w kwocie brutto wraz z podatkiem VAT).

Natomiast w sytuacji, gdy poszkodowany jest zarejestrowanym podatnikiem podatku VAT, możliwość wystąpienia do zakładu ubezpieczeń z roszczeniem o wypłatę odszkodowania wraz z podatkiem VAT lub o zwrot niewypłaconej kwoty podatku VAT (niezależnie od tego czy odszkodowanie będzie wypłacone na podstawie faktury, czy na podstawie kosztorysu), uzależnione jest od tego, czy ma on prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabywaniu rzeczy bądź usługi.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 kwietnia 1997 r. (sygn. akt III CZP 14/1997) wskazał, iż „Odszkodowanie za szkodę poniesioną przez podatnika podatku VAT na skutek zniszczenia rzeczy, ustalone według ceny rzeczy, nie obejmuje podatku VAT mieszczącego się w tej cenie, w zakresie, w jakim poszkodowany może obniżyć należny od niego podatek o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu rzeczy". Sąd Najwyższy podjął powyższą uchwałę w okolicznościach w których poszkodowany przedstawił fakturę zakupu.

Podobnie wskazał Sąd Najwyższy w odniesieniu do odszkodowań ustalanych metodą kosztorysową. Mianowicie w uchwale z dnia 17 maja 2007 r. (sygn. akt III CZP 150/06) wskazał iż: „Odszkodowanie przysługujące na podstawie umowy ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu mechanicznego za szkodę powstałą w związku z ruchem tego pojazdu, ustalone według cen części zamiennych i usług, obejmuje kwotę podatku od towarów i usług (VAT) w zakresie, w jakim poszkodowany nie może obniżyć podatku od niego należnego o kwotę podatku naliczonego".

Istotne jest więc nie tyle to, czy poszkodowany prowadzi działalność gospodarczą, ale przede wszystkim – czy i w jakim zakresie poszkodowany ma prawo obniżyć podatek VAT należny o podatek VAT naliczony.

W tym miejscu wskazać należy, iż w stosunku do pojazdów samochodowych ustawodawca specyficznie uregulował możliwość obniżenia podatku należnego. Zgodnie bowiem z art. 86a ustawy o podatku od towarów i usług, w przypadku wydatków związanych z pojazdami samochodowymi kwotę podatku naliczonego, o której mowa w art. 86 ust. 2, stanowi 50% kwoty podatku wynikającego z otrzymanych faktur.

Odwrotnie więc niż przy wydatkach ogólnych (gdzie odliczyć można 100% podatku naliczonego), w przypadku pojazdów samochodowych zasadą jest możliwość odliczenia jedynie 50% kwoty podatku naliczonego. A contrario, co do pozostałych 50% możliwości odliczenia nie ma – a zatem stanowi ona szkodę poszkodowanego, której w żaden sposób nie może on skompensować podatkowo. Tym samym, owe 50% podatku winno być zwrócone przez ubezpieczyciela.

Faktem jest oczywiście, iż art. 86a ust. 3 ustawy przewiduje możliwość powrotu przy rozliczeniach do zasad ogólnych (a więc możliwość odliczenia 100% podatku), jednakże dzieje się tak tylko przy spełnieniu oznaczonych przesłanek. W szczególności dzieje się tak, gdy pojazd poszkodowanego jest wykorzystywany wyłącznie do działalności gospodarczej podatnika (art. 86a ust. 3 pkt 1 ustawy), co będzie się też wiązało z koniecznością prowadzenia ewidencji przebiegu.

Podsumowanie

Jak widać, odpowiedź na pytanie postawione w temacie jest złożona. Osobom prywatnym odszkodowanie obejmujące VAT będzie przysługiwało zawsze, przedsiębiorcom - w zależności od tego, czy mają prawo obniżyć podatek należny o podatek naliczony. Należy dodać, iż zasadą w tym zakresie powinien być zwrot przez ubezpieczyciela połowy VAT, a tylko w ściśle określonych przypadkach zwrot będzie przysługiwał w całości (podatnik niebędący "VATowcem") bądź nie będzie przysługiwał w ogóle (podatnik, który wykorzystuje auto w sposób pozwalający odliczać 100% VAT).

Niestety, powyższe reguły, jakkolwiek wydają się proste, są zadziwiająco często ignorowane przez ubezpieczycieli. Dotyczy to w szczególności przedsiębiorców, co do których niejako domyślnie przyjmowane jest przez zakłady ubezpieczeń możliwość odliczenia "całego VATu". Sporadycznie zdarza się również, iż ubezpieczyciel uzależnia wypłatę od przedstawienia faktury. Takie praktyki nie mają oparcia w przepisach. Warto wtedy zwrócić się o pomoc do profesjonliasty.