Jak pozbyć się wspólnika? Cz. 2 - Spółki osobowe
W pierwszej części niniejszego artykułu omówione zostały możliwości związane z wyłączeniem wspólnika w spółce cywilnej. Kolejna odsłona poświęcona jest wyłączeniu wspólnika w spółkach osobowych – jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej.
Spółka jawna
Spółka jawna z jednej strony jest konstrukcyjnie najprostszą ze spółek osobowych, z najdalej posuniętą odpowiedzialnością poszczególnych wspólników (odpowiadają oni za zobowiązania spółki. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką (art. 22 KSH), przy czym odpowiedzialność wspólników ma charakter subsydiarny (art. 31 KSH) – a więc wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.
Inaczej niż w spółce cywilnej, w przypadku spółki jawnej istnieje wprost uregulowany w ustawie tryb wyłączenia wspólnika. Jest o nim mowa w art. 63 KSH. Zgodnie z tym przepisem, po pierwsze, każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd (§ 1). Po drugie, jeżeli ów ważny powód zachodzi po stronie jednego ze wspólników, sąd może na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki (§ 2). Przepis ma charakter imperatywny – co oznacza, że przeciwne postanowienia umowy są nieważne (§ 3).
Ważne powody, o których tu mowa, mogą być zarówno zawinione przez samych wspólników (np. długotrwałe konflikty, nielojalne działania wspólników względem spółki), jak i całkowicie niezawinione, a nawet obiektywne (np. ciężka choroba lub zmiana miejsca zamieszkania wspólnika spółki dwuosobowej, długotrwała niemożność podjęcia planowanej działalności).
Żądanie rozwiązania spółki (art. 63 § 1 KSH) jest zbliżone do instytucji znanej z KC i spółki cywilnej (art. 875 KC). Tu jednak chciałbym się skupić na § 2, który dotyczy właśnie przymusowego wyłączenia wspólnika. Kilka uwag wynikających wprost z lektury tego przepisu:
konieczne jest orzeczenie sądu – bezskuteczna będzie np. uchwała samych wspólników (ale uwaga – zgodnie z art. 40 KSH w drodze uchwały będzie możliwe wyłączenie niektórych wspólników od prowadzenia spraw spółki, co może okazać się wystarczające);
ważny powód dotyczyć musi wspólnika wyłączanego;
z wnioskiem (powództwem) o wyłączenie wystąpić muszą pozostali wspólnicy.
Kilka dalszych wniosków, które można wyprowadzić:
mechanizm dotyczy spółek co najmniej trzyosobowych;
wyłączenie wspólnika należało będzie zgłosić w sądzie rejestrowym;
pomiędzy wspólnikami żądającymi wyłączenia istnieje współuczestnictwo konieczne;
wyrok sądu będzie miał charakter konstytutywny.
W przypadku wykluczenia wspólnika spółki jawnej na mocy wyroku sądu, do rozliczenia z nim stosuje się art. 65 KSH.
Dodać wreszcie trzeba, iż zgodnie z art. 66 KSH jeżeli w spółce składającej się jedynie z dwóch wspólników po stronie jednego z nich zaistnieje powód rozwiązania spółki, sąd może przyznać drugiemu wspólnikowi prawo do przejęcia majątku spółki z obowiązkiem rozliczenia się z występującym wspólnikiem zgodnie z art. 65.
Spółka partnerska
Regulacja spółki partnerskiej w KSH nie jest w pełni samodzielna. Jest tak dlatego, że przepisy o spółce partnerskiej, a konkretnie art. 89 KSH, odsyłają do spółki jawnej w sprawach inaczej nie uregulowanych. Jest to z wielu względów uzasadnione – przede wszystkim sama konstrukcja spółki partnerskiej, poza pewnymi różnicami w zakresie odpowiedzialności partnerów oraz zawężonym zakresem zastosowania (tylko wolne zawody), w zasadzie odpowiada spółce jawnej.
Oznacza to, że w odniesieniu do wykluczenia partnera ze spółki zastosowanie będzie miał omówiony wyżej art. 63 KSH i następne (w szczególności art. 65 i 66).
Spółka komandytowa
Spółka ta jest kolejną spółką osobową. Jej cechą charakterystyczną jest to, że wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona. Komplementariusz odpowiada więc jak wspólnik spółki jawnej, sytuacja komandytariusza wiąże się zaś z odpowiedzialnością w granicach wyznaczonych przez sumę komandytową. Rozróżnienie tych dwóch grup wspólników jest niezwykle ważne.
O ile więc, co do zasady, również w przypadku spółki komandytowej zastosowanie będą miały omówione art. 63 i następne KSH, o tyle poczynić trzeba kilka dodatkowych zastrzeżeń.
Po pierwsze, po wyłączeniu wspólnika, w spółce w dalszym ciągu pozostać musi co najmniej jeden komplementariusz i co najmniej jeden komandytariusz. Okoliczność ta tworzy, jak wskazano wyżej, warunek konstrukcyjny tej spółki. W przypadku, gdyby w spółce usunąć wszystkich komplementariuszy lub wszystkich komandytariuszy – traci ona rację bytu.
Po drugie, z uwagi na różne uprawnienia i obowiązki komplementariuszy i komandytariuszy, podnosi się, że inaczej oceniać należy ewentualne przyczyny wyłączenia wspólnika, o których mowa w art. 63 KSH w stosunku do obu tych grup. W szczególności nie można postawić znaku równości pomiędzy ważnym powodem zachodzącym po stronie komandytariusza i komplementariusza. Komandytariusz co do zasady nie prowadzi spraw spółki, ma (przynajmniej w założeniu) nieznaczny wpływ na jej funkcjonowanie. Z kolei komplementariusz ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki, a także jej reprezentowania. Katalog ważnych powodów w jego wypadku uznaje się za szerszy.
Jak widać, w każdym przypadku podstawą działania będzie art. 63 KSH. Procedura wyłączenia wspólnika jest jednak zwykle skomplikowana, wymaga złożenia pozwu w sądzie, który to pozew ma dodatkowe obwarowania (współuczestnictwo konieczne wspólników). Dlatego warto skorzystać z pomocy specjalisty.